Liczba matek poniżej 19 roku życia rośnie w Polsce o ok. 17 tysięcy rocznie. Kto im pomaga? Jak żyją?

Temat dziewczęcej ciąży nie jest do końca oswojony, ale przestał być tabu. Spora w tym zasługa, m.in. produkcji telewizyjnych z udziałem nastoletnich mam. Paradokument prezentowany właśnie (w każdą niedzielę, o godz. 18.25) przez MTV Polska, powstał przy współpracy stacji z Fundacją MaMa, która od stycznia prowadzi kampanię społeczną, p.n. „Nastoletnie matki”. - Zwracamy w swojej działalności uwagę, że młoda mama ma niewiele praw, a spadła na nią ogromna odpowiedzialność - mówi Katarzyna Owczarek, koordynatorka akcji, działaczka Fundacji MaMa. - Nie ma przede wszystkim praw rodzicielskich, które nabywa dopiero z chwilą osiągnięcia pełnoletności albo wtedy jeżeli zdecyduje się na zawarcie związku małżeńskiego. Nie zawsze jest to jednak możliwe i nie zawsze jest to najlepsze rozwiązanie. Poza tym statystyki mówią, że ok. 80 procent tych bardzo wczesnych małżeństw rozpada się i takie dane też trzeba brać pod uwagę.

Dziewiętnaście lat temu swoje pierwsze dziecko przywitała na świecie 14-letnia wówczas pani Bożena z Bydgoszczy. Mały Zbyszek urodził się po tym, jak rodzice pani Bożeny zaprosili pod swój dach syna swoich znajomych, wyrzuconego z domu przez despotycznego ojca. Młodzi (on miał prawie 18 lat) zamieszkali razem w pokoju Bożenki i szybko stali się akceptowaną przez otoczenie parą. Jako nieliczni z grona rówieśników, przechadzali się po mieście objęci, czym wzbudzali zazdrość wciąż zacofanych w ars amandi kolegów. Atmosfera się popsuła, gdy Bożence zaczął powiększać się brzuch.

- Nie wstydziłam się, ale byliśmy bez grosza, nie miałam żadnej odzieży ciążowej, nikt wtedy o to nie dbał - wspomina młoda mama. - Jedną, odpowiednią do mojego stanu spódnicę, pożyczyła mi koleżanka. Rozkloszowana, zapinana na zatrzaski, doskonale nadawała się do maskowania brzucha. Niestety, rodzice tej koleżanki nakazali jej odebrać mi tę spódniczkę. Mało było ludzi chętnych do pomocy. Nauczyciele też krzywo patrzyli, robili kąśliwe uwagi, szeptali na mój widok po katach. Czułam, że chcieli się mnie jak najszybciej pozbyć, więc kiepskie oceny naciągali, jak tylko mogli.

Nasza rozmówczyni skończyła podstawówkę, a później dokształcała się w ochotniczych hufcach pracy. Za zgodą sądu poślubiła ojca dziecka, ale wszystkie ceremonie odbywały się po cichu. Po 12 latach związek się rozpadł. Pani Bożena ma dziś innego męża i córeczkę, a dorosły już syn Zbigniew mieszka ze swoim tatą. - Nie ośmieliłabym się nigdy powiedzieć, że zmarnowałam życie. Syn jest wspaniały, to mój największy przyjaciel! - mówi mama.

Ciężarne nastolatki często, bywa, że niesłusznie, łączone są z domowymi dysfunkcjami. Z miejsca uruchamia się kalejdoskop społecznych klisz, oskarżeń i wyrzutów typu: „Patologia”, „Gdzie byli rodzice, nauczyciele, policja, proboszcz”, „Kto na to pozwolił”, „Kto ich uczył wiedzy o życiu seksualnym”, itp.

Trudno na te pytania odpowiedzieć wszystkim wywołanym do tablicy, ale chyba najtwardszy orzech do zgryzienia mają rodzice ciężarnej nastolatki, typowani na przyszłych opiekunów prawnych maleństwa. Czują się winni, boją się prosić o wsparcie, wstydzą się, zresztą nie tylko oni. - Rozmawiałam z reasercherką z MTV, która szukała młodych matek do programu. Dzwoniła w tym celu do ośrodków opiekuńczych, do szkół i niestety, natrafiała na mur - mówi Katarzyna Owczarek. - Dyrektorzy szkół niechętnie przyznawali, że mają u siebie ciężarne uczennice, a nawet odmawiali podania swojego nazwiska w obawie o dobre imię szkoły. Są oczywiście przypadki zupełnie odwrotne. Bywają placówki, których nauczyciele zrzucają się na wyprawkę dla maleństwa. Nasza fundacja promuje takie właśnie zachowania. A wracając do rodziców, z nimi też różnie bywa, ale nie o to chodzi, by ich oceniać, krytykować. Bardzo chcemy pomóc, bo wiemy, że niektórzy dorośli są bardzo zagubieni. Sytuacja z ostatniej chwili z jednego ze stołecznych szpitali - na dyżur przyjechała mama z córką nastolatką w 37 tygodniu ciąży, której odeszły już wody płodowe. Mama do końca przekonywała lekarzy, że jej córka cierpi z powodu kamieni nerkowych...

Być może w jeszcze trudniejszej sytuacji są młodzi ojcowie, zdezorientowani, mądrzy po szkodzie, nierzadko odsunięci na bok. Taki tata - nastolatek również nie ma praw ojcowskich, a nabędzie je dopiero wtedy, gdy będąc już pełnoletnim zostanie uznany za ojca przez matkę lub prawnego opiekuna dziecka. Jeśli tej zgody nie będzie, tacie pozostanie wystąpić o ustalenie ojcostwa do sądu. Wcześniej jednak nie ma żadnych praw do dziecka, a nawet, w myśl prawa, pozostaje dla niego osoba obcą.

Dla młodych matek, tatusiów i ich rodziców w każdą niedzielę, czyli w dniu emisji filmu „Nastoletnie matki”, od 18.30 do 21.30 uruchomiona jest specjalna infolinia. Eksperci czekają pod numerami: 607 989 146 - pomoc psychologiczna i 607 988 876 - pomoc prawna. Zainteresowani dowiedzą się, jakie zasiłki przysługują młodej mamie, jak starać się o alimenty, jak powinna zachować się szkoła, do której uczęszcza nastolatka, itp. Niebagatelne jest także wsparcie psychologiczne, uspokojenie, że to nie koniec świata...

Fakty: Ministerstwa Zdrowia w 2012 roku odnotowało (za GUS) 15 791 urodzeń dzieci przez matki w wieku 19 lat i młodszych, w tym 947 ciąż matek 16 - letnich, a 345 piętnastolatek i młodszych dziewczynek. Dla porównania, w 2011 roku było 16 237 porodów matek w wieku 19 lat i mniej, 975, kiedy wiek matki wynosił 16 lat, a 317 kiedy wynosił on 15 lat i mniej. W 2010 roku, przedmiotowe dane prezentowały się w sposób następujący: 18 553 urodzeń, kiedy wiek matki wynosił 19 lat i mniej, 1253 kiedy wiek matki wynosił 16 lat, 355 kiedy wynosił on 15 lat i mniej. W 2009 r. Departament Matki i Dziecka MZ opublikował na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia „Informator dla zakładów opieki zdrowotnej, Indywidualnych i grupowych praktyk lekarskich i indywidualnych i grupowych praktyk pielęgniarek i położnych”. Zawiera on podstawowe informacje dotyczące opieki nad małoletnimi w ciąży i małoletnimi matkami.